Деревня Белавичи: здесь родилась мать русского царя
Деревня Белавичи — тут нарадзілася маці цара Івана Грознага
Вёска Бялавічы знаходзіцца ў Івацэвіцкім раёне, Брэсцкай вобласці, былое ВКЛ, сёння — Рэспубліка Беларусь.
Назва вёскі паходзіць ад прозвішча Бялавічы, якая адбываецца ад слова Бель, што азначае нізкае багністае месца.
Вёска Бялавічы самая старая вёска ва ўсім Івацэвіцкім раёне. У вёсцы быў знойдзены крэмневы наканечнік. Навукоўцы кажуць, што яму 5 тыс. Гадоў. Знаходзіцца гэты наканечнік ў якасці экспаната ў Брэсцкім археалагічным музеі. Навукоўцы кажуць, што самой вёсцы не менш за 5 тысяч гадоў. Гэтая вёска была яшчэ да хрысціянства. Мы сёння верым у Ісуса Хрыста, а нашы продкі раней верылі ў язычніцкіх багоў.
У іх быў такі Бог — Белун, якому яны маліліся і кланяліся. Ёсць меркаванне, што дзе-то ў вёсцы мог быць храм гэтага Бога. Можа быць, ад імя Бога Белуна і пайшла назва вёскі.
Пра тое, што людзі ў вёсцы жывуць ужо даўно сведчыць курганны магільнік, які знаходзіцца на ўскраіне вёскі.
- У Бялавічах два курганных могільніка 12-13 стагоддзяў.
- Адзін курганны магільнік знаходзіцца адразу за вёскай, а другі — у Бялавічах на вясковых могілках.
Вёска вядомая з 15 стагоддзя. Яна тады была ў Клецкім княстве (ВКЛ). У 1485 Вялікі князь Казімір Цвярской падарыў вёсцы князю Міхаілу Барысавічу. Пасля смерці цвярскога князя (1504) вёска Бялавічы перайшла да Васіля Глінскага, які ў той час быў Слонімскім начальніком.
У 1508 браты Глінскія паднялі мяцеж у ВКЛ, спрабуючы захапіць уладу, але гэты мяцеж быў падаўлены, а браты Глінскія збеглі ў Маскву.
У Бялавічах ў Васіля Глінскага быў двор, тут ён жыў, у яго нарадзілася дачка, Алена Глінская, якая ў Маскве стала вялікай маскоўскай княгіняй.
Алёна Глінская стала жонкай маскоўскага князя Васіля III. Яны абвянчаліся ў 1526 годзе. Яму было 47 гадоў, а ёй не было і 20. Праз 4 гады ў іх нарадзіўся сын Іван, які стаў рускім царом Іванам Грозным.
Пасля бунту Глінскіх ўсе маёнткі ў іх былі адабраны. У 1509 кароль Жыгімонт Стары Бялавічы перадаў Сямёну Чартарыйскаму, пасля яго Бялавічы кіравала яго жонка Ульяна. Калі дачка Аляксандра выйшла замуж за Васіля Тышкевіча, то вёска перайшла яму. Васіль Тышкевіч сябраваў з каралём Жыгімонтам Аўгустам.
У 1565 Жыгімонт Аўгуст Васілю Тышкевічу даў прывілеі на правядзенне кірмаш у Бялавічах, якія праводзіліся на Іллю Прарока. Пры Тышкевічаў вёска атрымала статус мястэчка.
- У 1598 мястэчка Бялавічы стала ўласнасцю канцлера Льва Сапегі, пры якім у 1630 у Бялавічах пабудавалі уніяцкую драўляную царкву.
У другой палове 18 стагоддзя на месцы той драўлянай царквы пабудавалі новую царкву (таксама уніяцкую). Гэтая царква, прайшоўшы праз вайны, рэвалюцыі, паўстання, захавалася і сёння.
Калі яе перадалі праваслаўным вернікам, ўсе абразы ў царкве засталіся. І на сённяшні дзень практычна ўсе абразы ў царкве уніяцкія. У 1960-х гадах бальшавікі зачынілі гэтую царкву, але здарыўся цуд, таму што царква не перарабілі не пад клуб, не пад склад, а царква стаяла быццам закансерваваць.
Царква пачала вакол зарастаць лесам, людзі толькі на Вялікдзень адчынялі дзверы, заходзілі, праціралі усё і выходзілі. Ніхто гэтую царкву не чапаў.
Толькі ў 1990-х гадах, калі прайшоў той страшны час, царква зноў адкрылі. У Лідскай царквы дзесьці каля 50 гадоў у 18 стагоддзі святаром служыў Леў Гомолицкий. У 1771 годзе ў Бялавічах ў яго нарадзіўся сын Міхаіл, які стаў знакамітым беларускім доктарам, педагогам і гісторыкам.
Ён стаў першым, хто стаў вывучаць пытанне аб пераліванні крыві.
У 1824 г. Міхаіл Гомолицкий стаў прафесарам медыцыны, а ў 1827 годзе ён быў вымушаны пайсці на пенсію. На пенсіі Міхаіл Гомолицкий пісаў артыкулы ў розныя выданні на медыцынскія тэмы, таксама пачаў вывучаць гісторыю свайго роднага краю.
Міхаіл Гомолицкий напісаў вялікую працу пра жыццё і дзейнасць князя Вітаўта.
Але выдаць яе, на жаль, не паспеў. Міхаіл Гомолицкий памёр 2 лютым 1861 г. у Вільні, дзе яго і пахавалі на могілках Роса, а ў вёсцы Бялавічы да двухсотгоддзе з дня нараджэння Міхаіла Гомолицкого быў пастаўлены памятны валун.
Родны брат Міхаіла Гомолицкого, які таксама нарадзіўся ў Бялавічах, пайшоў па шляху свайго бацькі. Іпаліт Гомолицкий стаў доктарам багаслоўя, ён быў апошнім рэктарам духоўнай Жыровіцкай уніяцкай семінарыі. У 1846 году памерла жонка Іпаліта Гомолицкого, у тым жа годзе памёр і сам Іпаліт Гомолицкий, яму было ўсяго 42 гады. 6 дзетак засталіся сіротамі.
Клопат пра дзяцей ўзяў брат жонкі Гомолицкого Плакид Янкоўскі. Ён быў прафесарам Жыровіцкай духоўнай семінарыі і настаяцель Віленскай Мікалаеўскай царквы. Плакид Янкоўскі быў адным з тых, хто падпісаў акт аб ліквідацыі уніі. За гэта нават атрымаў ордэн Праваслаўнай царквы.
З-за падпісання гэтага акту з ім перасталі размаўляць яго сябры, вітацца на вуліцы людзі. Ён пакінуў Вільню і пераехаў з сям’ёй у Бялавічы.
У яго было 5 сваіх дзяцей і 6 дзяцей сястры. Плакид Янкоўскі ў Бялавічах служыў святаром у мясцовай Свята-Іллінскай царквы. Ён займаўся літаратурнай дзейнасцю. У Бялавічах Плакид Янкоўскі напісаў і выдаў кнігу «Нататкі сельскага святара», у якой ён апісаў жыццё мясцовых жыхароў.
Плакид Янкоўскі ў Бялавічах святаром праслужыў 10 гадоў. Потым (невядома, што здарылася) ён парваў са сваёй сям’ёй, з усім святлом і паехаў у Жыровічы ў манастыр, дзе ў адзіноце і пражыў рэшту свайго жыцця.
- Пасля трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай, Бялавічы ўвайшлі ў склад Расійскай імперыі (было ўласнасцю князёў Чартарыйскіх).
- У 1920-х гадах 19 стагоддзя Бялавічы прадалі Пуслоўскім.
- У 1848 годзе ў вёсцы было 45 двароў і пражывалі каля 400 жыхароў.
- Пад канец 19 стагоддзя ў вёсцы ўжо былі школа, царква, карчма, вадзяны млын.
У 1905 годзе ў Бялавічах пражывалі 1038 чалавек.
Пачалася Першая сусветная вайна і ўсе людзі пачалі ўцякаць у глыб Расіі, сталі бежанцамі. Пасля вайны вярнуліся толькі 338 чалавек.
У 1921 Рыжскі дагавор падзяліў Беларусь на дзве часткі (Бялавічы трапілі пад уладу Польшчы). Актыўную дзейнасць нацыянальна-вызвольнага руху ў гэтых месцах пачаў мясцовы жыхар Іван Грэцкі, якога арыштавалі палякі і кінулі ў турму, і за якога ўвесь народ у Бялавічах прагаласавал ў 1928 годзе, калі ішлі выбары ў польскі сойм.
Палякі выпусцілі Івана Грэцкага. Іван Грэцкі стаў адным з арганізатараў клуба «Барацьба». У 1930 годзе палякі арыштавалі дэпутатаў клуба «Барацьба», але Івану Грэцку ўдалося ўцячы. Ўцёк праз Гданьск, Берлін у Маскву, адкуль перабраўся ў Мінск.
Праз некаторы час яго арыштавалі бальшавікі і як польскага шпіёна расстралялі.
Нас душылі палякі, нас душылі бальшавікі. Куды было падзецца? Як было выжыць беларусам? Але мы выжылі і сёння маем сваю незалежную краіну!
